Backstage/Frontstage. 'Stomme vertooningen' op het doek. Een verkennend onderzoek naar het ontstaan en de ontwikkeling van theatrale schilderkunst in Utrecht in de Gouden Eeuw

In het verleden heeft de focus op de theatrale schilderkunst voornamelijk op plaatsen buiten Utrecht gelegen, terwijl de schilders uit deze stad een belangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van nieuwe stijlen, composities en thematiek. In verschillende publicaties is afzonderlijk aandacht geschonken aan de inventiviteit van de Utrechtse schilders, maar zonder daarbij hun positie te bepalen ten aanzien van de ontwikkeling van theatrale schilderkunst in de Nederlanden in het algemeen en in Utrecht in het bijzonder. Deze scriptie wil een aanzet geven dit hiaat op te vullen en de Utrechtse theatrale schilderkunst van de Gouden Eeuw te verkennen. De centrale vraagstelling van deze studie luidt: wat is de rol van de Utrechtse schilders in het ontstaan en de ontwikkeling van de theatrale schilderkunst van de Gouden Eeuw? Binnen deze ontwikkeling hebben de Utrechtse schilders een cruciale rol gespeeld en een groot aantal vernieuwingen is te danken aan de inventiviteit van deze schilders. We zouden kunnen zeggen dat de caravaggisten vooral actief waren achter de schermen van de voorstelling. Zij functioneerden als technici, geluidsmannen, kostuummakers en grimeurs van de schilderkunst en leverden backstage de ingrediënten voor een theatrale vertooning. Wat is een toneelstuk immers zonder sfeervolle belichting, zonder aanschouwelijke mimiek, zonder fraaie kostuums, zonder welluidende muziek en flamboyante figuranten? Wat de frontstage betreft, is de Utrechtse bijdrage vooral te danken aan de inspanningen van Baburen, Honthorst, Poelenburgh en Bor die de herdersthematiek op de planken gekregen hebben. Zij hebben een grote rol gespeeld in de doorbraak van de pastorale schilderkunst, gebaseerd op dito toneel. Knupfer verzorgde, als een van de weinige Utrechtse schilders, een complete vertooning. Behalve mimiek en dramatiek, gaf hij zijn acteurs een podium om op te spelen en een doek om van scène te wisselen. Door te kiezen voor uitzonderlijke, vaak op het toneel gebaseerde thema’s, fungeerde Knupfer als producent, dramaturg en regisseur van stomme vertooningen op het doek.